Kancelaria Radców Prawnych Górski&Szetela

I. Pojęcie dóbr osobistych.

W polskim ustawodawstwie nie istnieje legalna definicja pojęcia dóbr osobistych. Idąc jednak w ślad za przeważającą w doktrynie i orzecznictwie koncepcją obiektywną należy przyjąć, iż dobra osobiste są wartościami o charakterze niemajątkowym, wiążącymi się z osobowością człowieka, uznanymi powszechnie w społeczeństwie. Dla istnienia dobra osobistego i uznania, że doszło do jego naruszenia, znaczenie mają oceny społeczne oraz analiza z punktu widzenia rozsądnego człowieka. Nie ma tu znaczenia subiektywne przekonanie zainteresowanego (P. Księżak [w:] Kodeks cywilny..., red. M. Pyziak-Szafnicka, kom. do art. 23, nt 1).

Przykładowy katalog dóbr osobistych zawiera art. 23 k.c., zgodnie z którym pod pojęciem tym należy rozumieć między innymi zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską, które pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Kwestia zagrożenia bądź naruszenia dóbr osobistych musi być ujmowana na płaszczyźnie faktycznej i prowadzić do ustalenia, czy dane zachowanie - biorąc pod uwagę przeciętne reakcje ludzkie - mogło obiektywnie stać się podstawą negatywnych odczuć po stronie pokrzywdzonego.

W przeciwieństwie do osób fizycznych, w przypadku osoby prawnej naruszenie dobra osobistego dotyczy przede wszystkim sfery zewnętrznej, osoby prawne nie odczuwają bowiem zastrzeżonych dla osób fizycznych uczuć.

II. Ochrona dóbr osobistych.

Zgodnie z art. 24 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia  może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Aktywowanie wskazanej w w/w przepisie ochrony następuje w sytuacji łącznego spełnienia następujących przesłanek:

• Istnienia dobra osobistego
• Zagrożenia lub naruszenia tego dobra
• Bezprawności zagrożenia lub naruszenia

Wskazany przepis przewiduje następujące roszczenia, z jakimi może wystąpić osoba fizyczna, jak i prawna, w przypadku naruszenia jej dóbr:

1) Usunięcie naruszenia poprzez złożenie oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;

2) Zadośćuczynienie pieniężne;

3) Zapłata odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny;

4) Odszkodowanie.

Rodzaj roszczenia zależy od dokonanego naruszenia oraz wykazania ewentualnej szkody majątkowej jaką spowodowało naruszenie.

III. Przykłady z orzecznictwa.

• Naruszenie dobrego imienia osoby prawnej.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 lutego 2020 r., sygn. akt V Ca 602/19:

O naruszeniu dobra osobistego w postaci dobrego imienia osoby prawnej można mówić wtedy, gdy następuje rozpowszechnianie wiadomości, w których formułowane są zarzuty lub ujemne oceny dotyczące funkcjonowania danego podmiotu, przypisując mu sposób działania, który może narazić na utratę zaufania potrzebnego do prowadzenia działalności. Dobre imię może więc naruszyć każda wypowiedź, która niesie treści informacyjne o wydźwięku pejoratywnym. Chodzi więc o wyrażoną na temat danego podmiotu krytyczną ocenę lub podanie negatywnych faktów rzutujących na sposób jego postrzegania przez otoczenie lub opinię publiczną lub inne podmioty pozostające z nią w jakichkolwiek relacjach.

• Zakres ochrony dóbr osobistych osoby prawnej.

 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 kwietnia 2019 r., sygn. akt I ACa 17/18

W przeciwieństwie do osób fizycznych, w przypadku osoby prawnej naruszenie dobra osobistego dotyczy przede wszystkim sfery zewnętrznej, osoby prawne nie odczuwają bowiem zastrzeżonych dla osób fizycznych uczuć. Ochrona dóbr osobistych osoby prawnej obejmuje zatem co do zasady dobra związane z jej funkcjonowaniem, zapewniające jej niezakłócone działanie, takie jak jej nazwa (firma), znak towarowy, opinia handlowa, tajemnica korespondencji. Dobrem osobistym osoby prawnej jest też jej dobre imię rozumiane jako dobra sława, marka, renoma, ugruntowana pozycja. Niedopuszczalne natomiast jest przypisywanie osobie prawnej dóbr osobistych powiązanych ze sferą odczuć, takich jak np. godność. Dobre imię osoby prawnej łączone jest z opinią, jaką mają o niej inne osoby ze względu na zakres jej działalności, a jego naruszenie może polegać bądź na rozpowszechnianiu zarzutów określonej treści, bądź na ujemnej ocenie jej działalności. Dobre imię osoby prawnej naruszają wypowiedzi, które obiektywnie oceniając, przypisują osobie prawnej niewłaściwe postępowanie, mogące spowodować utratę do niej zaufania potrzebnego do prawidłowego jej funkcjonowania w zakresie swych zadań.

IV. Ochrona dóbr osobistych na gruncie prawa karnego.

Na gruncie prawa karnego w rozdziale XXVII odnajdziemy przepisy odnoszące się do przestępstw przeciwko czci i nietykalności cielesnej. Do kwestii związanych z ochroną dóbr osobistych odnosi się m.in. art. 212 k.k., który dotyczy przestępstwa zniesławienia.

Jak wskazuje orzecznictwo Sądu Najwyższego odpowiedzialność za zniesławienie ponosi osoba, która pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w oczach opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Nie ulega wątpliwości, że wypowiedzi zniesławiające w formie fałszywego oskarżenia mogą pojawiać się również w zawiadomieniach, zgłoszeniach składanych przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwa.Przestępstwo z art. 212 k.k. jest przestępstwem umyślnym i konieczne jest wykazanie oskarżonemu, że działał z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym jego dokonania.