Kancelaria Radców Prawnych Górski&Szetela

I. Autorskie prawa majątkowe – co to takiego?

Tytułem przypomnienia należy wskazać, że prawa autorskie dzielimy na prawa osobiste, których treścią jest niezbywalna więź łącząca autora z utworem oraz prawa majątkowe, które sprowadzają się do uprawienia autora do korzystania, rozporządzania i pobierania wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1231) jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Autorskie prawa majątkowe to zatem, jak sama nazwa wskazuje, uprawnienia o charakterze majątkowym, ukształtowane na wzór prawa własności. Autorskie prawa majątkowe mają charakter bezwzględny – co oznacza, że wyłącznie podmiot uprawniony może korzystać lub rozporządzać utworem, zaś inne osoby muszą na takie działania uzyskać jego zgodę.  Autorskie prawa majątkowe są skuteczne względem wszystkich, wobec czego podmiot uprawniony może żądać aby jego prawa były przestrzegane przez wszystkie osoby. Charakteryzuje je także zbywalność i dziedziczność – co oznacza, że majątkowe prawa autorskie mogą zostać przeniesione na inne podmioty.

II. Komu przysługują autorskie prawa majątkowe?

a. Twórca.

Jak wskazano wcześniej, zgodnie z art. 17 pr. aut., autorskie prawa majątkowe przysługują twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Jest to pierwotny sposób wejścia w posiadanie tych praw – autor zyskuje je przez sam fakt stworzenia utworu. Definicję legalną twórcy zawiera z kolei art. 8 pr. aut., zgodnie z którym twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Prawa autorskie przysługują zatem twórcy - człowiekowi. Na gruncie aktualnych norm prawnoautorskich za twórcę uznaje się wyłącznie osobę fizyczną, wobec faktu, że jedynie ona jest w stanie spowodować powstanie utworu jako przejawu intelektu i woli kreacji. Z punktu widzenia regulacji prawa autorskiego, dla przyznania status twórcy nie ma znaczenia także wiek, zdolność do czynności czy właściwości osobiste człowieka. Tym samym twórcą nie mogą być osoby prawne czy jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Za twórcę nie może zostać uznana także sztuczna inteligencja, chociaż wśród przedstawicieli doktryny i części prawników coraz częściej pojawiają się głosy zwracające uwagę na możliwość uznania takiego wytworu za utwór oraz przypisania statusu autora zaawansowanym programom komputerowym.  Jednakże dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, do czego ma prawo, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku – właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.

b. Współtwórcy.

W przypadku kiedy kilka osób porozumiało się co do stworzenia wspólnego dzieła i osoby te wniosły twórczy wkład w jego powstanie, mówimy o utworze współautorskim. Przykładem takiego utworu w określonych okolicznościach może być chociażby gra komputerowa. Autorskie prawa majątkowe do takiego rodzaju utworu przysługują wspólnie wszystkim autorom.

Oznacza to, że do wykonywania praw majątkowych co do całości utworu, np. udzielenia licencji wymagana jest zgoda wszystkich współtwórców. W przypadku braku takiej zgody, każdy ze współtwórców może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka, uwzględniając interesy wszystkich współtwórców. Z powyższego wynika, że na gruncie prawa autorskiego znaczenie ma jedynie zgoda ogółu twórców utworu współautorskiego – stanowisko większości twórców jest prawnie obojętne, jeżeli w opozycji do nich występuje chociaż jeden twórca. Z drugiej strony, zgoda współtwórców na wykonywanie praw majątkowych nie musi mieć szczególnej formy i może wyrażać się przez każde zachowanie, które w dostateczny sposób ujawnia wolę współtwórcy np. brak wyrażenia sprzeciwu wobec planowanej eksploatacji dzieła w terminie zakreślonym przez pozostałych współtwórców. Co ważne, nie jest wymagana zgoda wszystkich współtwórców na dokonanie czynności zachowawczych zmierzających do zachowania wspólnego prawa np. skierowanie wezwania do zaniechania naruszeń praw do utworu współautorskiego.

Podkreślenia wymaga również fakt, że zgodnie z regulacją ustawową każdy z twórców utworu współautorskiego może wykonywać autorskie prawa majątkowe samodzielnie, bez zgody pozostałych współtwórców, co do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie, bez uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców. Oznacza to, ze twórca takiego utworu może np. zawierać umowy licencyjne, dotyczącego tego dzieła, pod warunkiem, że uzna on, iż utwór stanowiący cześć dzieła współautorskiego ma samodzielne znaczenie i rozporządzenie nim nie spowoduje uszczerbku dla interesów pozostałych współtwórców.

c. Wydawca lub producent utworu zbiorowego.

Autorskie prawa majątkowe w sposób pierwotny nabywają także producenci lub wydawcy utworów zbiorowych, a więc dzieł, które powstały w wyniku zbiorczej pracy różnych autorów koordynowanej przez wydawcę lub producenta np. encyklopedii czy gazet. Twórca zachowuje jedynie autorskie prawa majątkowe do poszczególnych części utworu zbiorowego, która mają samodzielnie znaczenie. Taka konstrukcja przyznania autorskich praw majątkowych producentowi lub wydawcy wynika z faktu, że to właśnie te podmioty miały decydujący wpływ na finalny kształt utworu zbiorowego, poprzez koordynację pracy kilkunastu twórców, wobec czego to oni winni czerpać korzyści majątkowe związane z jego wykorzystaniem

d. Pracodawca.

W przypadku jeżeli utwór powstaje wskutek wykonywania obowiązków pracowniczych wynikających ze stosunku pracy, autorskie prawa majątkowe do tego utworu nabywa pracodawca z  chwilą przyjęcia utworu. W prawa te wstępuje  w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Jeżeli w ciągu dwóch lat od daty przyjęcia utworu pracowniczego pracodawca nie przystąpi do rozpowszechniania tego utworu, który zgodnie z treścią umowy o pracę przeznaczony był do rozpowszechnienia, twórca dzieła może wyznaczyć pracodawcy odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu. Jeżeli termin ten upłynie bezskutecznie, prawa do tego dzieła, uzyskane przez pracodawcę, powracają do twórcy.

Powyższe oznacza, że co do zasady, autorskie prawa majątkowe przysługują pracodawcy jeżeli:

• został stworzony utwór w rozumieniu prawa autorskiego – oznacza to, że jeżeli w wyniku świadczonej pracy o twórczym charakterze nie powstaje zindywidualizowane dzieło, to nie będzie ono posiadało cech utworu w rozumieniu ustawy, wobec czego nie powstaną związane z nim autorskie prawa majątkowe,
• utwór ten wytworzył pracownik w rozumieniu Kodeksu pracy – zleceniobiorcy czy osoby współpracujące z pracodawcą na podstawie umów innych niż umowa o pracę, nie tworzą utworów pracowniczych w rozumieniu ustawy,
• utwór powstał w wyniku wykonywania przez pracownika obowiązków służbowych wynikających ze stosunku pracy – innymi słowy, jeżeli pracownik stworzył utwór, jednakże nie w ramach wykonywania obowiązków służbowych, pracodawca nie nabywa autorskich praw majątkowych do tego utworu,
• pracodawca dokonał przyjęcia utworu – to jest zaakceptował utwór w sposób formalny np. w drodze sporządzenia protokołu odbioru utworu lub nieformalny np. wykorzystanie utworu w prowadzonej przez pracodawcę działalności.

Co niezwykle istotne, umowa o pracę może przewidywać odmienny sposób uregulowania kwestii majątkowych praw autorskich do utworu pracowniczego, zatem weryfikacja podmiotu uprawnionego do tych praw wymaga każdorazowej lektury umowy o pracę.

e. Pracodawca twórcy programu komputerowego.

Zgodnie z art. 74 ust. 3 pr. aut., co do zasady programy komputerowe podlegają ochronie tak jak utwory literackie. W przypadku programów komputerowych stworzonych przez pracownika w ramach stosunku pracy, autorskie prawa majątkowe w sposób pierwotny nabywa jego pracodawca. Bez znaczenia pozostaje forma utrwalenia programu komputerowego – czy jest to dokumentacja projektowa czy też fragment kodu źródłowego. W przypadku jednak, gdy prace nad utworem znajdują się na wstępnym etapie, który nie pozwala na zakwalifikowania ich jako jakiegokolwiek etapu prac nad programem komputerowym, pracodawca również nabywa autorskie prawa majątkowe do takiego programu, jednakże nie w trybie przewidzianym w art. 74 ust.3 pr. aut., a na zasadach ogólnych dotyczących nabywania utworów pracowniczych to jest. według art. 12 pr. aut.

f. Podmioty praw autorskich, które nabyły te prawa w wyniku umowy lub dziedziczenia.

Autorskie prawa majątkowe, w przeciwieństwie do autorskich praw osobistych, są zbywalne i podlegają dziedziczeniu co oznacza, że mogą one zostać nabyte przez podmioty inne niż twórca, w drodze tzw. nabycia wtórnego. Autorskie prawa majątkowe mogą być zatem przedmiotem umów np. umowy przenoszącej autorskie prawa majątkowe, w której twórca przenosi je na rzecz innych podmiotów – osób fizycznych, osób prawnych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej. Podmioty te nie posiadają statusu twórcy – ten posiada bowiem jedynie osoba fizyczna – są jednak uprawnionymi z autorskich praw majątkowych. Ponadto autorskie prawa majątkowe przechodzą w wyniku dziedziczenia na powołanych do spadku po twórcy czy uprawnionym. Tym samym mogą je nabyć zarówno następcy prawni, jak i niebędący następcami prawnymi, spadkobiercy testamentowi dotychczasowego podmiotu autorskich praw majątkowych.

Tematyka autorskich praw majątkowych jest niezwykle obszerna i wielowątkowa, dlatego też zapraszamy Państwa do śledzenia profilu Kancelarii w mediach społecznościowych  oraz naszej strony internetowej, gdzie w najbliższym czasie publikować będziemy artykuły dotyczące między innymi sposobu uregulowania autorskich praw majątkowych w umowie o pracę  oraz granic dozwolonego korzystania z utworu.