Kancelaria Radców Prawnych Górski&Szetela

I. Sprawy własności intelektualnej – czyli jakie sprawy rozpoznają sądy IP ?

Komentowana nowelizacja wprowadza nową kategorię spraw do Kodeksu postępowania cywilnego. Co ważne, definicja spraw własności intelektualnej ma charakter proceduralny i służy jedynie zakreśleniu kategorii spraw objętych właściwością sądów IP, nie dokonuje jednak modyfikacji definicji poszczególnych praw wynikających z ustaw szczególnych np. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Artykuł 479(89)  § 1 k.p.c. stanowi, że do sprawami, do których zastosowanie mają przepisy regulujące postępowanie w sprawach własności intelektualnej są sprawy:

• o ochronę praw autorskich i pokrewnych,
• o ochronę własności przemysłowej oraz
• o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych.

Z kolei paragraf drugi komentowanego artykułu przasądza, iż sprawami własności intelektualnej są także sprawy o:

• zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji;
• ochronę dóbr osobistych w zakresie, w jakim dotyczy ona wykorzystania dobra osobistego w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług;
• ochronę dóbr osobistych w związku z działalnością naukową lub wynalazczą.

II. Które z sądów są sądami IP ?

Zgodnie z art. 479(90) k.p.c., sądami zajmującymi się sprawami własności intelektualnej w I instancji są sądy okręgowe.  Właściwość ta doprecyzowana została w  rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 czerwca 2020 r. w sprawie przekazania niektórym sądom okręgowym rozpoznawania spraw własności intelektualnej z właściwości innych sądów okręgowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1152), na podstawie którego sądami rozpoznającymi sprawy własności intelektualnej w I instancji stały się wyłącznie:

• Sąd Okręgowy w Gdańsku
• Sąd Okręgowy w Katowicach
• Sąd Okręgowy w Lublinie
• Sąd Okręgowy w Poznaniu
• Sąd Okręgowy w Warszawie

W ramach powyższej struktury Sąd Okręgowy w Warszawie stanowi tzw. „sąd techniczny”, do którego wyłącznej kompetencji należą wszystkie sprawy własności intelektualnej dotyczące programów komputerowych, wynalazków, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, odmian roślin oraz tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym. Zdaniem ustawodawcy, przekazanie tej szczególnie skomplikowanej kategorii spraw do właściwości jednego sądu, pozwoli na jego specjalizację i wypracowanie pewnego schematu działania w zakresie postępowania, co w długofalowej perspektywie ma sprzyjać sprawności i szybkości postępowania.

Sądami II instancji w sprawach własności intelektualnej są z kolei Sąd Apelacyjny w Warszawie oraz Sąd Apelacyjny w Poznaniu, powołane do rozpoznawania tej kategorii spraw na mocy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 czerwca 2020 r. w sprawie przekazania niektórym sądom apelacyjnym rozpoznawania spraw własności intelektualnej z właściwości lub części obszarów właściwości innych sądów apelacyjnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1152).

Co istotne, sądy IP przejmą także sprawy z właściwości Sądu Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych (Wydział XXII Sądu Okręgowego w Warszawie) w zakresie rozstrzygania spraw dotyczących unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych.

III. Postępowanie przed Sądem IP tylko z udziałem profesjonalnego pełnomocnika.

Z uwagi na stopień skomplikowania spraw należących do kategorii spraw własności intelektualnej, w wyniku nowelizacji, wprowadzono przymus uczestnictwa w sprawie profesjonalnego pełnomocnika – adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego. Oznacza to, że w postępowaniu w sprawach własności intelektualnej strona nie może występować samodzielnie i zobowiązana jest skorzystać z pomocy profesjonalisty. Wyjątkiem są sprawy własności intelektualnej, w których wartość przedmiotu spory nie przekracza dwudziestu tysięcy złotych. Sąd może także zwolnić stronę, na wniosek lub z urzędu, z obowiązkowego zastępstwa przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, jeżeli okoliczności, w tym stopień zawiłości sprawy, nie uzasadniają obowiązkowego zastępstwa. Zwolnienie może nastąpić w każdym stanie sprawy, w tym także na wniosek strony złożony w piśmie procesowym.

Warto zauważyć, że jest to trzecia kategoria spraw w procedurze cywilnym, obok postępowania przed Sądem Najwyższym oraz postępowanie prowadzonego na gruncie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, w której ustawodawca wprowadził przymus reprezentowania strony przez zawodowego pełnomocnika, co świadczy o tym, że ustawodawca traktuje tę kategorię spraw jako wymagającą szczególnej uwagi i znajomości przepisów prawa.

IV. Nowe instrumenty procesowe w sprawach własności intelektualnej.

Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wraz z procedurą dotyczącą rozpoznawania spraw własności intelektualnej wprowadza nowe instytucje procesowe w zakresie środków gromadzenia dowodów oraz dowodzenia ochrony praw własności intelektualnej, do których należą: zabezpieczenie środków dowodowych, wyjawienie lub wydanie środka dowodowego oraz wezwanie do udzielenia informacji.

a. Zabezpieczenie środków dowodowych.

Celem  tej instytucji jest z jednej strony zapewnienie przyszłemu lub aktualnemu powodowi możliwości uzyskania informacji o faktach dotyczących naruszeń jego praw, a z drugiej strony pozyskanie dowodu, który będzie mógł zostać przeprowadzony w przyszłości w razie ewentualnego postępowania sądowego. W szczególności chodzi o sytuacje, kiedy powód podjął decyzję o wytoczeniu powództwa, opierając ją w zdecydowanej większości na własnej wiedzy wynikającej z faktów, o których powziął wiedzę. W przypadkach takich co do zasady powód nie dysponuje dowodami, które znajdują się w dyspozycji przyszłego pozwanego, stąd potrzeba ich zabezpieczenia wydaje się oczywista.

W celu zabezpieczenia dowodu, podmiot uprawniony winien skierować do sądu wniosek o zabezpieczenie dowodu, w którym określi środek dowodowy, sposób jego zabezpieczenia, uprawdopodobni okoliczności uzasadniające wniosek i zwięźle przedstawi przedmiot sprawy. Sąd rozpoznaje wniosek bezzwłocznie, nie później niż w terminie tygodnia od jego wypływu. Sposobami zabezpieczenia dowodu są m.in. odebranie towarów, materiałów, narzędzi użytych do produkcji lub dystrybucji, dokumentów, jak również sporządzenie szczegółowego opisu tych przedmiotów połączone, w razie konieczności, z pobraniem ich próbek. Podmiot wykonujący postanowienie o zabezpieczeniu zobowiązany jest doręczyć postanowienia obowiązanemu oraz ewentualnemu pozwanemu, który postanowienie to może zaskarżyć, wnosząc odwołanie do sądu II instancji.

b. Wyjawienie lub wydanie środka dowodowego.

Jak stanowi art. 479(106) k.p.c. w sprawie o naruszenie praw własności intelektualnej powód, który uprawdopodobnił swoje roszczenie, może żądać, aby pozwany wyjawił lub wydał środek dowodowy, którym dysponuje, w szczególności dokumenty bankowe, finansowe lub handlowe, służące ujawnieniu i udowodnieniu faktów. W przypadku tego środka procesowego ustawa zakłada zatem, że przysługuje on jedynie powodowi w sprawie o naruszenie praw własności intelektualnej. Środek ten ma umożliwić powodowi zdobycie wiedzy o faktach dotyczących naruszeń jego prawa, których on samodzielnie nie może poznać w przestrzeni pozasądowej.

W przeciwieństwie do instytucji zabezpieczenia środków dowodowych w przypadku instytucji wyjawienia lub wydania środka dowodowego powód powinien określić w miarę dokładnie, o jaki konkretnie środek dowodowy występuje. Przed wyznaczeniem posiedzenia w przedmiocie rozpoznania wniosku pozwany może ustosunkować się do zgłoszonego żądania wnosząc odpowiedź. W przypadku uwzględnienia przez sąd żądania wydania lub wyjawienia środka dowodowego, sąd zobowiązuję pozwanego do wyjawienia lub wydania środka dowodowego, określa termin i zasady korzystanie z tego środka, uwzględniając w szczególności regulacje dotyczące ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa. wyjawienia lub wydania środka dowodowego. Postanowienie sądu w przedmiocie nawet nieprawomocne jest wykonalne.

Jednocześnie wskazać trzeba, wykonanie postanowienia zrealizowane może zostać albo przez komornika (np. w sytuacji żądania wydania rzeczy lub dokumentu), albo na drodze sądowej (zgodnie z przepisami o egzekucji świadczeń niepieniężnych - np. w sytuacji żądania dostępu do bazy danych).

Jeżeli pozwany uchyla się od wyjawienia lub wydania środka dowodowego lub taki środek dowodowy zniszczy, sąd może uznać za ustalone fakty, które mają zostać stwierdzone za pomocą tego środka lub obciążyć pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania, w całości lub części, niezależnie od wyniku sprawy. Postanowienie w zakresie wyjawienia lub wydania środka dowodowego przysługuje zażalenie do sądu II instancji.

c. Wezwanie do udzielenia informacji.

Wezwanie do udzielenia informacji ma charakter szczególnego środka prawnego o naturze procesowej. Wniosek uprawnionego, w którym wzywa się do udzielenia informacji, jest inną formą dochodzenia roszczenia niż powództwo.

Na wniosek uprawnionego, jeżeli wykaże on w sposób wiarygodny okoliczności wskazujące na naruszenie, sąd może wezwać naruszającego do udzielenia informacji o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów lub usług, jeżeli jest to niezbędne dla dochodzenia roszczenia. Wezwanie do udzielenia informacji możliwe jest zarówno w toku postępowania, jak i przed wszczęciem postępowania. Udzielenie informacji powinno nastąpić albo w toku postępowania o naruszenie prawa własności intelektualnej, albo przed wszczęciem takiego postępowania. W tym ostatnim przypadku wykorzystanie informacji będzie mogło nastąpić w postępowaniu o naruszenie praw własności intelektualnej. Jeżeli sąd wezwał do udzielenia informacji przed wszczęciem postępowania w sprawie o naruszenie, postępowanie to powinno być wszczęte nie później niż w terminie miesiąca od dnia wykonania postanowienia o udzieleniu informacji.

Co ważne, jeżeli uprawniony nie wniósł pisma wszczynającego postępowanie przeciwko naruszającemu w terminie wyznaczonym przez sąd albo pismo wszczynające postępowanie zostało cofnięte, zwrócone lub odrzucone albo powództwo bądź wniosek oddalono lub postępowanie umorzono obowiązanemu przysługuje roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej wykonaniem obowiązku udzielenia informacji. Takie samo roszczenie przysługuje obowiązanemu w przypadku wykorzystania przez uprawnionego informacji udzielonej przez obowiązanego, dla celów innych niż dochodzenie przez uprawnionego roszczenia.

 V. Powództwa szczególne.

Nowe regulacje w zakresie spraw własności intelektualnej przewidują także instrumenty procesowe służące do obrony przed zarzutami naruszenia cudzych praw własności intelektualnej w postaci powództw szczególnych.

a. Powództwo wzajemne.

Pierwszy z wprowadzonych nowelizacją powództw szczególnych – powództwo wzajemne – wzorowane jest na rozwiązaniach wynikających z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2017/1001 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej.

Jest ono dopuszczalne, jeżeli obejmuje żądanie unieważnienia lub stwierdzenia wygaśnięcia prawa ochronnego na znak towarowy lub obejmuje żądanie unieważnienia prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, a także żądania unieważnienia lub stwierdzenia wygaśnięcia prawa ochronnego na wspólny znak towarowy, wspólnego prawa ochronnego na znak towarowy, prawa ochronnego na znak towarowy gwarancyjny, uznania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ochrony międzynarodowego znaku towarowego, a także do żądania unieważnienia uznania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ochrony międzynarodowego wzoru przemysłowego.

Przewidziana nowelizacją możliwość wytoczenia powództwa obejmującego żądanie unieważnienie lub stwierdzenie wygaśnięcia prawa, nie wyłącza możliwości wystąpienia z takim roszczeniem tak jak dotychczas - w drodze postępowania przez Urzędem Patentowym RP.  W takim przypadku sąd cywilny zwróci się do Prezesa Urzędu Patentowego RP z żądaniem udzielenia informacji, czy przed urzędem toczy się już sprawa o unieważnienie lub stwierdzenie wygaśnięcia tego konkretnego prawa. Jeżeli zatem przed Urzędem Patentowym RP sprawa będzie się toczyła, sąd cywilny zawiesi postępowanie do czasu prawomocnego zakończenia postępowania przez Urzędem Patentowym RP. Jeżeli natomiast decyzja wydana przez Urząd Patentowy RP, dotycząca tego samego przedmiotu sprawy (w tym również podstawy powództwa wzajemnego), stanie się już prawomocna, sąd cywilny odrzuci pozew wzajemny o stwierdzenie wygaśnięcia lub unieważnienie.

Jeżeli w wyniku rozpoznania sprawy wydany zostanie wyrok unieważniający prawo lub stwierdzający wygaśnięcie prawa, od którego nie przysługuje skarga kasacyjna, sąd niezwłocznie prześle go Urzędowi Patentowemu Rzeczypospolitej Polskiej w celu dokonania wpisu do właściwych rejestrów. Pamiętać należy, iż wyrok ten jest skuteczny także względem osób trzecich.

b. Powództwo o ustalenie, że określone czynności nie naruszają określonego patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji.

Powództwo o ustalenie, że określone czynności nie naruszają określonego patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji - jest drugim powództwem szczególnym przewidzianym przez przepisy regulujące postępowanie odrębne w sprawach własności intelektualnej. Zgodnie z uzasadnieniem ustawy, celem tej regulacji, jest zapobieżenie  ponoszeniu częstokroć wysokich kosztów poprzedzających proces inwestycyjny, które mogą okazać się na późniejszym etapie bezużyteczne w sytuacji, gdy dana działalność naruszałaby określony patent, dodatkowe prawo ochronne, prawo ochronne lub prawa z rejestracji.

Przepis ten nie wyłącza zasad ogólnych w zakresie powództwa wzajemnego, przewidzianych w art. 189 k.p.c., a jedynie je uzupełnia. Intencją projektu jest przesądzenie, że w przypadkach takich jak określone w projektowanym przepisie istnieje interes prawny w wytoczeniu powództwa.

Z powództwem tym uprawniony będzie mógł wystąpić jeżeli ewentualny pozwany:

• uznał czynności, których dotyczy powództwo za naruszenie patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji;
• nie potwierdził w należycie wyznaczonym przez powoda terminie (zakreślonym na piśmie i nie krótszym niż dwa miesiące od doręczenie pisma), że czynności, których dotyczy powództwo, nie stanowią naruszenia patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji. W treści pisma powód winien dokładnie oznaczyć  czynności, które zamierza podjąć i które mogą stanowić naruszenie patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji, wskazując, w jakim zakresie może nastąpić naruszenie, i jednocześnie winien wezwać uprawnionego do wyraźnego potwierdzenia, że nie stanowią one naruszenia.

Wprowadzone zmiany niewątpliwie stanowią odpowiedź na postulaty przedsiębiorców i przedstawicieli organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi oraz praktyków prawa. Zapraszamy do śledzenia profilu Facebook oraz strony internetowej Kancelarii, gdzie będziemy informować Państwa o naszych doświadczeniach związanych ze postępowaniem w sprawach własności intelektualnej.