Kancelaria Radców Prawnych Górski&Szetela

 I. Uwagi wstępne.

Zgodnie z art. 299 § 1 k.s.h., jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.

Na wstępie przypomnieć należy, że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest osobą prawną, a zatem w pierwszej kolejności to spółka, a nie członkowie zarządu, odpowiada za swoje zobowiązania, które w jej imieniu zaciąga organ wykonawczy. Niemniej jednak w sytuacji kiedy majątek spółki nie wystarczy do zaspokojenia roszczeń wierzycieli, mogą oni żądać spełnienia świadczenia bezpośrednio od członków zarządu spółki.  

Odpowiedzialność członków zarządu ma charakter osobisty, solidarny i subsydiarny wobec odpowiedzialności jaką ponosi sama spółka, co oznacza, że aktualizuje się ona dopiero wówczas, gdy egzekucja przeciwko spółce pozostaje bezskuteczna. Odpowiedzialność członków zarządu nie jest ograniczona kwotowo, a sam przepis, który ją statuuje ma charakter bezwzględnie obowiązujący i nie może zostać pozbawiony skuteczności na mocy umowy stron.

Regulacja ta ma z jednej strony stanowić sankcję dla członków zarządu odpowiedzialnych za nieprawidłowe prowadzenie spraw spółki, z drugiej strony zaś jej funkcją jest zabezpieczenie interesów wierzycieli spółki.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 lutego 2016 r., II CSK 229/15, funkcją art. 299 k.s.h. jest skłonienie członków zarządu do tego, aby w sytuacji, gdy spółka z o.o. stanie się niewypłacalna, zgłosić ją do upadłości we właściwym czasie. Surowa odpowiedzialność członków zarządu tej spółki została wprowadzona w interesie wierzycieli i ma zapobiegać temu, aby w przypadku, gdy brakuje majątku spółki na zaspokojenie wszystkich wierzycieli, zarząd nie realizował tylko wybranych, według swego uznania, wierzytelności.

W orzecznictwie i doktrynie prawa od lat panowała rozbieżność dotycząca określenia czy odpowiedzialność członków zarządu ma charakter odpowiedzialności gwarancyjnej czy też odszkodowawczej. Ostatecznie o odszkodowawczym charakterze tej odpowiedzialności przesądził Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 7 listopada 2008 r., III CZP 72/08, OSNC 2009, Nr 2, poz. 20.

II. Przesłanki odpowiedzialności.

Członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki na gruncie art. 299 § 1 k.s.h. wówczas gdy spełnione zostaną łącznie następujące przesłanki:

a) Istnienie zobowiązania spółki z o.o.

Fakt występowania zobowiązania po stronie spółki z o.o. musi zostać potwierdzony tytułem egzekucyjnym tj. wyrokiem, nakazem zapłaty czy aktem notarialnym z oświadczeniem dłużnika o poddaniu się egzekucji, wystawionym przeciwko spółce. Oznacza to, że pociągnięcie do odpowiedzialności członka zarządu, uzależnione jest od uprzedniego skierowania roszczenia bezpośrednio przeciwko spółce. W praktyce najczęściej będzie to wiązało się z koniecznością wystąpienia z powództwem najpierw przeciwko spółce, a dopiero po uzyskaniu tytułu egzekucyjnego, skierowanie roszczenia wobec członków jej zarządu.

 b) Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki z o.o.

Odpowiedzialność zarządu ma charakter subsydiarny, a zatem konieczne jest wykazanie, że z uwagi na brak majątku spółki, wierzyciele nie mogą wyegzekwować spełnienia świadczenia bezpośrednio od spółki i zmuszeni są skierować żądanie do członków jej zarządu. Bezskuteczność egzekucji oznacza niemożność zaspokojenia wierzycieli z całego majątku spółki, a nie z poszczególnych składników majątkowych spółki. Innymi słowy, jeżeli przeciwko spółce prowadzona jest egzekucja z nieruchomości, jakkolwiek często długotrwała, nie ma podstaw do uznania, że egzekucja jest bezskuteczna. Podobnie w przypadku, gdy w toku postępowania przeciwko członkom zarządu prowadzonego na podstawie art. 299 k.s.h., okaże się, że spółka dysponuje majątkiem, z którego można dokonać zaspokojenia wierzycieli. Najczęstszymi dowodami potwierdzającymi bezskuteczność egzekucji jest postanowienie
o umorzeniu postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko spółce z o.o., postanowienie oddalające wniosek o ogłoszenie upadłości lub postanowienie umarzające postępowanie upadłościowe z uwagi na brak środków pozwalających na prowadzenie postępowania.  Nie są to jednak wszystkie dopuszczalne środki dowodowe, za pomocą których możliwe jest wykazanie bezskuteczności egzekucji skierowanej przeciwko spółce.

 c) Istnienie związku przyczynowego między szkodą a niezłożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości.

Członkowie zarządu spółki ponoszą odpowiedzialność za jej zobowiązania wówczas, gdy możliwe będzie wykazanie istnienia związku przyczynowego pomiędzy zaistnieniem szkody, a niezłożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości.

 III. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność członków zarządu.

 Jak stanowi art. 299 § 2 k.s.h. członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykaże, że:

a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu.

Odpowiedzialność członków zarządu jest wyłączona wówczas, gdy są oni w stanie wykazać, że wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony skutecznie i że dokonano tego we właściwym czasie. Przykładowo, wniosek o ogłoszenie upadłości zwrócony przez sąd z uwagi na braki formalne nieuzupełnione w terminie, nie stanowi podstawy zwolnienia członka zarządu od odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Podobne skutki wywoła spóźniony wniosek
o ogłoszenie upadłości, to jest wniosek który nie został wniesiony w terminie 30 dni od dnia zaistnienia podstawy do ogłoszenia upadłości.

b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy.

Przedstawiciele doktryny wskazują, że członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki wówczas, gdy niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie wynika z jego winy, na przykład wskutek absencji wywołanej długotrwałą chorobą. Z drugiej strony zauważyć należy, że wewnętrzny podział zadań pomiędzy członków zarządu i przekazanie kompetencji pozwalających na ustalenie przesłanek upadłości jednemu z członków zarządu, nie zwalnia pozostałych z odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości.

c) pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Członek zarządu, który wykaże, że nawet w przypadku gdyby wniosek o ogłoszenie upadłości zostałby wniesiony we właściwym czasie i tak podlegałby oddaleniu z uwagi na brak środków powadzenie postępowania upadłościowego, może całkowicie uwolnić się od odpowiedzialności albo znacznie ograniczyć jej zakres. Jeżeli bowiem sytuacja finansowa spółki nie pozwalała na zaspokojenie wierzytelności w toku postępowania upadłościowego lub restrukturyzacyjnego, to samo zaniechanie złożenia wniosku, o ile może rodzić obawy co kompetentności członków zarządu, o tyle nie powoduje powstania szkody w majątku wierzycieli.