Kancelaria Radców Prawnych Górski&Szetela

Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór. Utworem zaś jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Utworem może być więc oprogramowanie IT, utwór muzyczny lub książka.

Utworem nie będzie jednak np. sam pomysł na powstanie wspomnianego oprogramowania IT, lecz oprogramowanie, które zostało już wytworzone. Oznacza to, że dopiero, gdy powstanie utwór, to będzie on objęty ochroną prawnoautorską. Ochrona ta przyznana wspomnianemu oprogramowaniu, obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia tj. m.in. kod źródłowy oraz kod wynikowy. Natomiast idee i zasady będące podstawą elementów programu komputerowego, w tym podstawa łączy (interfejs), nie podlegają ochronie. 

Rozróżniamy dwa uprawnienia, które są związane z utworem: prawa autorskie osobiste i majątkowe. Co najistotniejsze, w praktyce bywa tak, że często prawa osobiste i prawa majątkowe będą przynależne innym osobom tj. autor posiada prawa osobiste do utworu, nie posiadając już do niego praw majątkowych.

Prawa autorskie osobiste to prawa przysługujące wyłącznie autorowi utworu.

• Są one niezbywalne czyli autor nie może ich sprzedać lub zrzec się.
• Są bezterminowe czyli pozostają z autorem przez całe życie.
• Korzystając z nich, autor może podpisać utwór swoim imieniem i nazwiskiem (choć może również nie oznaczać utworu, używając pseudonimu lub pozostając anonimowym).
• Nawet, gdy autor utworu nie posiada majątkowych praw autorskich, to przez cały czas posiadał będzie prawa osobiste do utworu. Autor utrzymuje więc przez cały czas tzw. więź z utworem.
• Autor może zobowiązać się do niewykonywania osobistych praw autorskich. Nie jest to równoznaczne z utratą z tych praw, lecz polega na zobowiązaniu autora, że nie będzie on korzystał ze swoich osobistych praw autorskich .
• Aby utwór podlegał ochronie i aby autor mógł skorzystać z osobistych praw autorskich, nie jest konieczne oznaczanie go powszechnie znanym znakiem "copyright" lub  opisem "all rights reserved". 

• Reasumując, zgodnie z art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności oznaczają,że twórca posiada prawo do:

• autorstwa utworu;
• oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
• nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Jednakże same osobiste prawa autorskie nie powodują zaś, że autor ma prawa do czerpania zysków finansowych związanych z  utworem. Aby tak było, powinien posiadać również autorskie prawa majątkowe.

Prawa autorskie majątkowe to prawa, które mogą być przeniesione na osoby trzecie i nie muszą należeć do autora.

• Jeżeli autor tworzy produkt w ramach stosunku pracy, często prawa majątkowe przechodzą wprost na pracodawcę zgodnie z art. 12  w/w ustawy lub gdy np. tworzy oprogramowanie dla konkretnego Klienta, wtedy autorskie prawa majątkowe mogą być przekazane Klientowi na podstawie  umowy o przeniesienie praw autorskich.
• Na podstawie przysługujących praw majątkowych, autor może czerpać korzyści majątkowe np. udzielić odpłatnej licencji na korzystanie przez osoby trzecie.  Może również odpłatnie przenieść autorskie prawa majątkowe na określonych polach eksploatacji. Jednakże w akim przypadku dochodzi do utraty praw majątkowych przez twórcę.

Co do zasady, zgodnie z art. 17 w/w ustawy , osobie posiadającej autorskie prawa majątkowe do utworu przysługuje wyłączne:

• prawo do korzystania z utworu
• prawo do rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji
• oraz do prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu

Oznacza to w praktyce,że niejednokrotnie  osoba, która dysponuje prawami majątkowymi do utworu, może decydować o wykorzystaniu utworu, pomimo tego,że inna osoba stworzyła utwór i posiada do niego prawa osobiste.

Jeżeli chodzi o wspominiany utwór w postaci oprogramowania IT, to w tym przypadku zastosowanie znajdzie również przepis szczególny tj. art. 74 ust. 4 w/w ustawy, w którym doprecyzowano autorskie prawa majątkowe  do tego rodzaju utworu, wskazując tu m.in. prawo do rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu programu komputerowego lub jego kopii.

W przeciwieństwie do osobistych praw autorskich, co do zasady majątkowe prawa autorskie wygasają z upływem lat 70-ciu od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich - od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych.