Kancelaria Radców Prawnych Górski&Szetela

Problematykę o której Pan wspomina reguluje Ustawa z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst z 2010 r. Dz. U. Nr 90, poz. 594 ze zm., dalej: Ustawa). W myśl wskazanej Ustawy (art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1) strona postępowania, którą może być tak osoba fizyczna, jak również osoba prawna, może zostać zwolniona przez sąd z części lub z całości kosztów postępowania (w zależności od swoich możliwości finansowych). W tym też celu w interesie strony jest złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów postępowania, gdyż sąd nigdy nie zwalnia z kosztów postępowania z urzędu ( czyli „sam z siebie”); inną zaś kwestią jest zwolnienie z kosztów sądowych z mocy samej ustawy, o czym mowa będzie dalej. Wniosek o zwolnienie z kosztów postępowania, zgodnie z art. 105 ust. 1 Ustawy, składa się ustnie lub do protokołu (samo złożenie wniosku zwolnione jest z opłaty) w tym sądzie, w którym sprawa już się toczy lub dopiero ma zostać wytoczona.

Jak już wspomniano, istnieje katalog podmiotów zwolnionych z kosztów sądowych z mocy samej ustawy (w tym przypadku koszty te ponosi tymczasowo Skarb Państwa). Pełen katalog tych podmiotów znajduje się w art. 96 ust. 1 Ustawy. Jako przykłady zaś przywołać można:

1) stronę dochodzącą ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych;

2) stronę dochodzącą roszczeń alimentacyjnych oraz stronę pozwaną w sprawie o obniżenie alimentów;

3) strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone;

4) pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, (z zastrzeżeniem art. 35 i 36 Ustawy);

5) stronę w sprawach związanych z ochroną zdrowia psychicznego;

6) osobę ubezwłasnowolnioną w sprawach o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia.

Inna jest procedura ubiegania się o zwolnienie z kosztów postępowania cywilnego dla osób fizycznych, a inna dla osób prawnych. Osoby fizyczne do wniosku o zwolnienie z kosztów postępowania obowiązane są dołączyć oświadczenie o swoim stanie majątkowym, rodzinnym i osobistym. Oświadczenie to składa się na odpowiednim urzędowym formularzu. W miarę możliwości powinno być ono poparte odpowiednimi dokumentami (np. odcinkiem renty, zaświadczeniem o zarobkach, wypełnionym drukiem PIT, itp.). Od osoby fizycznej może być ponadto odebrane przyrzeczenie o określonej przez Ustawę treści (art. 102 pkt 3 Ustawy ). Za świadome złożenie nieprawdziwego oświadczenia grozi stronie (oczywiście oprócz samego cofnięcia zwolnienia) grzywna w wysokości 1 tys. zł ( art. 111 ust. 1 Ustawy). Natomiast jeżeli strona po raz kolejny złoży niezgodne z prawdą oświadczenie, wówczas kara ta może wynieść nawet 2 tys. zł. Strona powinna być tego świadoma, jako że przed odebraniem przyrzeczenia poucza się ją o przesłankach poniesienia takiej odpowiedzialności finansowej. Trzeba też wspomnieć, że zwolnienie z kosztów sądowych może zostać cofnięte także wówczas, gdy okoliczności, na które powołała się strona w swoim oświadczeniu, po prostu przestały istnieć.

Co się tyczy osób prawnych, nie są one obowiązane składać żadnych specjalnych oświadczeń o swoim stanie majątkowym, ani żadnego przyrzeczenia. Wystarczający jest sam wniosek o zwolnienie z kosztów wraz z odpowiednim uzasadnieniem. Jednakże na poparcie tez zawartych w uzasadnieniu osoba prawna winna przedstawić dowody. Na nich to oprze się sąd, wydając postanowienie o zwolnieniu z kosztów postępowania bądź odmawiające tego zwolnienia.

Na postanowienie odmawiające zwolnienia z kosztów sądowych, jak wynika z art. 394 § 1 pkt 2 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U.Nr 43, poz. 296 ze zm.; dalej: Kpc) przysługuje zażalenie. Należy je wnieść w terminie tygodnia od dnia doręczenia lub ogłoszenia postanowienia o odmowie zwolnienia do sądu, który wydał to postanowienie. Sąd ten, jeżeli nie uwzględni zażalenia, a zażalenie to nie ma braków formalnych, przekaże je wraz z aktami sprawy do rozpoznania sądowi drugiej instancji.

W sytuacji oddalenia wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych, strona postępowania nie może ponownie wnosić o zwolnienie, powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Ponowny wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych, oparty na tych samych okolicznościach, podlega odrzuceniu. Na odrzucenie takiego wniosku zażalenie już nie przysługuje.

Istotną dla Pana informacją jest także, że ewentualne zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia Pana od obowiązku zwrotu kosztów procesu stronie przeciwnej, gdy obowiązek ten się zaktualizuje.

Analizując problematykę zwolnienia strony z kosztów postępowania sądowego, celowym jest wspomnieć o ściśle związanym z nią zagadnieniu prawa do pomocy prawnej z urzędu. Prawo to jest realizacją gwarancji zawartej w art. 45 ust. 1. Konstytucji RP: „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”; każdy, a więc także ten, kogo nie stać na opłacenie wynagrodzenia dla radcy prawnego.

Zatem, jak stanowi art. 117 § 1 Kpc, strona zwolniona przez sąd z kosztów sądowych (w całości lub w części) może domagać się ustanowienia radcy prawnego. Przy czym, co istotne, domagać się mogą tak osoba fizyczna jak i osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której odpowiednia ustawa przyznaje zdolność sądową a nie zostały zwolnione uprzednio przez sąd z kosztów postępowania. W tym też celu osoba zwolniona, składając wniosek o ustanowienie pomocy prawnej z urzędu, winna złożyć oświadczenie, z którego wynika, iż nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania dla siebie i rodziny. Dodatkowo powinna ona także dołączyć szczegółowe dane o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania (tak art. 1171 § 1 Kpc). Natomiast osoba prawna lub wspomniana jednostka organizacyjna, składając swój wniosek, wykazać musi, że nie dysponuje dostatecznymi środkami na poniesienie kosztów wynagrodzenia pełnomocnika.

Wniosek o ustanowienie rady prawnego, w zależności od okoliczności, składa się wraz z wnioskiem o zwolnienie z kosztów sądowych lub osobno na piśmie lub ustnie do protokołu. Adresatem wniosku jest ten sąd, przed którym sprawa się toczy lub dopiero toczyć się będzie.

Sąd, na podstawie art. 117 § 5 Kpc , uwzględnia złożony wniosek, jeżeli udział radcy prawnego uzna za potrzebny.

Podsumowując: w moim przekonaniu, o ile wykaże Pan we właściwy sposób, iż nie jest Pan w stanie ponieść kosztów wszczętego postępowania bez uszczerbku dla utrzymania siebie i swojej rodziny to jest spora szansa na to, że Sąd przychyli się do Pana wniosku i zostanie Pan zwolniony z obowiązku uiszczenia opłaty z tytułu wszczętego postępowania, a być może nawet zostanie dla Pana ustanowiony pełnomocnik z urzędu ale o tym ostatecznie decyduje sąd.

Opracował: Konrad Frankiewicz.



Aprobata: Grzegorz Górski, radca prawny, wspólnik w Kancelarii Radców Prawnych G.Górski, M.Szetela s.c