Kancelaria Radców Prawnych Górski&Szetela

Regulacje dotyczące umowy dowodowej znajdują się w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1575 – dalej: „k.p.c.”). Uregulowanie umowy dowodowej zawiera art. 458(9) k.p.c., który stanowi, iż:

§ 1. Strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy (umowa dowodowa).

§ 2. Umowę dowodową zawiera się na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem. W przypadku wątpliwości uważa się, że umowa późniejsza utrzymuje w mocy te postanowienia umowy wcześniejszej, które da się z nią pogodzić.

§ 3. Umowa dowodowa zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważna.

§ 4. Zarzut nieważności lub bezskuteczności umowy dowodowej można podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na tę umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym - najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu.

§ 5. Objęcie umową dowodową dowodu przeprowadzonego przed sądem przed jej zawarciem nie pozbawia go mocy dowodowej.

§ 6. Sąd nie dopuści z urzędu dowodu wyłączonego umową dowodową.

§ 7. Fakty, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod rozwagę całokształt okoliczności sprawy. Jeżeli ustalenia wymaga rozmiar należnego świadczenia, przepis art. 322 stosuje się odpowiednio.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż umowa dowodowa może być zawarta wyłącznie w postępowaniu w sprawach gospodarczych. Katalog spraw gospodarczych zawiera art. 4582 § 1 k.p.c., a sprawami gospodarczymi są sprawy:

•  ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej;
• określone w pkt 1, choćby którakolwiek ze stron zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej;
• ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń, o których mowa w art. 291-300 i art. 479-490 ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 505, z późn. zm.9);
• przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub o naprawienie szkody z tym związanej oraz o zakazanie albo ograniczenie działalności zagrażającej środowisku;
• z umów o roboty budowlane oraz ze związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych;
• z umów leasingu;
• przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, także posiłkowo lub solidarnie, z mocy prawa lub czynności prawnej;
• między organami przedsiębiorstwa państwowego;
• między przedsiębiorstwem państwowym lub jego organami a jego organem założycielskim lub organem sprawującym nadzór;
• z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego;
• o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, którym jest orzeczenie sądu gospodarczego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu albo ugoda zawarta przed tym sądem;
• o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego opartego na prawomocnym lub podlegającym natychmiastowemu wykonaniu orzeczeniu sądu gospodarczego albo ugodzie zawartej przed tym sądem.

Umowa dowodowa:

1. Oznacza środki dowodowe, przy pomocy których ustalane będą twierdzenia faktyczne przytaczane przez strony postępowania,

2. Rozkłada ciężar udowodnienia poszczególnych faktów przez strony,

3. Określa twierdzenia o pewnych faktach, które strony mają udowodnić w toku postępowania lub uznają za udowodnione.

Umowa dowodowa stanowi rodzaj umowy regulującej sposób prowadzenia dowodów przez strony w postępowaniu cywilnym. W przypadku zawarcia takiej umowy, ustalenia z niej wynikające wiążą sąd, który musi stosować się do jej postanowień.

Na mocy wyżej wskazanego artykułu, strony mogą ograniczyć możliwość powoływania się na określone dowody w postępowaniu sądowym poprzez wyłączenie ich dopuszczalności  w umowie dowodowej, np. dowodu z przesłuchania świadka, dowodu z opinii biegłego, dowodu z konkretnego dokumentu, dowodu z przesłuchania stron itd.

Podkreślenia wymaga, iż umowa dowodowa może wiązać strony co najwyżej w jednej lub kilku sprawach już wynikłych, lub mogących w przyszłości wyniknąć z określonego stosunku prawnego powstałego przez zawarcie umowy, nie zaś we wszystkich sprawach między tymi samymi stronami wynikających ze stosunków prawnych bez względu na źródło tego stosunku. To oznacza, że wyłączone jest ustalanie przez strony uzgodnień co do środków dowodowych w postępowaniu w sprawach gospodarczych o roszczenia wynikające z czynów niedozwolonych.

Umowa dowodowa może zostać zawarta zarówno przed wszczęciem postępowania w sprawie gospodarczej, jak również w toku postępowania przed sądem. Objęcie umową dowodową dowodu przeprowadzonego przed sądem przed jej zawarciem nie pozbawia go mocy dowodowej.

Umowa taka może zostać zawarta na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem. Zapisy o wyłączeniu określonych dowodów mogą być zawarte w umowie o treści cywilnoprawnej określającej stosunek prawny lub przybrać samoistną, odrębną umowę procesową. W przypadku wątpliwości uważa się, że umowa dowodowa późniejsza utrzymuje w mocy te postanowienia umowy wcześniejszej, które da się z nią pogodzić.

Z uwagi na to, iż przepis nie dopuszcza uzależnienia skutków umowy dowodowej od terminu i warunku, w sytuacji, gdy strony oznaczą w umowie zdarzenie, od którego zaistnienia uzależnią nastąpienie skutków procesowych albo określą czas obowiązywania takiej umowy, jest ona wówczas nieważna.

Umowa dowodowa w sposób istotny wpływa na przebieg postępowania dowodowego, stąd zarzut odnoszący się do jej nieważności lub bezskuteczności musi zostać podniesiony niezwłocznie po jej przedstawieniu sądowi. Jeżeli na umowę dowodową powołano się na posiedzeniu, zarzut jej nieważności lub bezskuteczności należy podnieść (ustnie) najpóźniej na tym posiedzeniu. Jeśli zaś na umowę dowodową powołano się w piśmie procesowym, zarzut nieważności lub bezskuteczności tej umowy należy zgłosić, pisemnie bądź ustnie, najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu. Spóźniony zarzut nie odniesie jakiegokolwiek skutku prawnego.

Twierdzenia o istnieniu (nieistnieniu) pewnych faktów, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, mając na uwadze całokształt okoliczności sprawy. Jeżeli natomiast ustalenia wymaga rozmiar należnego świadczenia, a dowody co do tej kwestii byłyby wyłączone umową dowodową, przepis art. 322 k.p.c. stosuje się odpowiednio. Przepis ten pozwala na zastąpienie dowodów stron sądowym szacunkiem, w sytuacji gdy wysokość szkody jest sporna, jak również uprawnia sąd do tego, aby w wyroku, jeśli ścisłe udowodnienie wysokości roszczenia – ze względu na wyłączenie niektórych dowodów przez umowę dowodową – jest niemożliwe lub utrudnione, zasądzić odpowiednią sumę według swojej oceny, po rozpatrzeniu wszystkich okoliczności danej sprawy.

Podsumowując, jako główny cel wprowadzenia umowy dowodowej wskazuje się przyspieszenie rozpatrywania spraw gospodarczych, polegające na tym, iż strony godzą się na pominięcie pewnych dowodów i tym samym szybsze uzyskanie ostatecznego rozstrzygnięcia. Strony mogą wyłączyć dowody najbardziej czasochłonne oraz takie, które w znaczny sposób wydłużają postępowanie. Co więcej, poprzez zawarcie umowy dowodowej strony mogą wyłączyć dowody ujawniające tajemnice przedsiębiorstwa.  Niemniej jednak, każda ze stron, decydując się na zawarcie takiej umowy powinna zadbać, aby w toku postępowania móc dysponować innymi dowodami, które pozwolą im na uzyskanie korzystnego dla nich rozstrzygnięcia. Wskazać należy, iż wadliwe sporządzenie umowy, jak również stworzenie jej w warunkach korzystniejszych dla jednej ze stron może pozbawić drugą stronę możliwości obrony swoich praw.